Boğaziçi Köprüsü

Hochtief Şirketinin hazırladığı köprünün alacağı şekli gösteren foto montaj. 23.10.1970

Boğaziçi Köprüsü: Temelleri, Hazırlanışı ve Açılışı

Avrupa ve Asya'nın birbirleriyle bağlanması binlerce yıllık insanlığın rüyası idi. Eski devirlerde az çok savaş düşünceleriyle Boğaz üzerinde bir köprünün yapımı düşünülmüş ise de, İstanbul'daki trafik gelişmesi, o dönemdeki Türkiye Cumhuriyeti hükümetini bu yönde bir projenin yapımını dikkate almaya zorlamıştı.

1955'deki istatistiklere göre İstanbul'un nüfusunun 1970 de 1,9 milyon, 1980 de 2,15 milyona varacağı tahmin edilmişti. 2.15 milyon rakamına 1965'de varıldığı görüldü.

Boğazın iki kıyısı arasındaki motorlu vasıtalı trafikteki araç sayısı 1967'de, 1963'e göre % 72, 1960'a göre % 153 artmış, bu arada karşıya geçmek için araçların bekleme süreleri ise, akıl almaz ölçüde büyümüştü. Mesela trafiğin normal olduğu saatlerde, bir binek otosu 2 - 3 saat, bir kamyon 24 saat veya daha fazla olarak beklemek mecburiyetinde idi ki karşıya geçebilsin!

Almanya, İngiltere, Fransa, Japonya ve Avrupa Bankasının işi finanse için garanti vermesinden sonra 26 Ocak, 1970'de Boğaz üzerinde bir köprünün yapımı işinin mukavelesi imzalanmış ve imzadan bir ay sonra da temel çalışmalarına başlanmıştır.

İhale:
Köprünün yapım ihalesine 4 konsorsiyum teklif vermiş bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla:
1. Krupp Grubu (5 Alman, 2 İngiliz, 3 Fransız Şrk.) 35.665 Milyon Dolar
2. I.H.I. GRUBU (6 Japon, 1 Alman Şirketi) 36.031 Milyon Dolar
3. Beton und Monierbau Grubu (5 Alman, 1 İngiliz, 1 Fransız Şrk.) 35.427 Milyon Dolar
4. Hochtief Grubu ( 1 Alman 1 İngiliz Şirketi) 33.721 Milyon Dolar

İdare, 20 Ocak 1970 günü bir Alman-İngiliz konsorsiyumu olan Hochtief AG, Essen ve Cleveland Bridge and Engineering Company Ltd. Darlington, firmasına, 21.774.283 ABD.Doları ve ayrıca 104.849.465 TL. üzerinden sözleşme imzalamıştır. (20 Ocak 1970-TCMB.ABD.Dolar alış kuru 9 TL.)

Avrupa'yı Asya'ya bağlayan “1. Boğaziçi Köprüsü”nün temeli Beylerbeyi ayakları şantiyesinde; 20 Şubat 1970’de törenle atıldı. Kabataş ve Kadıköy’den kalkan 2 adet şehir hatları vapuru, davetlileri taşıyarak tören alanına getirdi. 21 pare top atışıyla çalışmalar başladı.

İşin Esasları:
İngiliz Freeman Fox and Partners Firmasınca projelendirilmiş olan Boğaziçi köprüsü 6 trafik şeritli ve 130.000 araç/gün kapasiteli bir kara yolu köprüsüdür. Toplam uzunluğu 1.560 m. olup Boğaz’ın iki sahilinde karada yer alan kuleleri arasındaki 1.074 metrelik orta açıklığı asma bir sistemdir. İki yanlardaki 231 ve 255 metrelik yaklaşım açıklıkları ise askılı olmayıp, aşağıdan mesnetli viyadük şeklinde düzenlenmişlerdir.

Bu asma köprü, yapıldıktan sonra (o dönem için) Avrupa'da en uzun açıklık, dünyada ise 4. büyük açıklıklı bir yapı olacaktı. Deniz rakımı ile köprünün alt kenarı arasındaki yükseklik 64 metredir. İleride böylece altından bütün gemilerin geçişi de sağlanmıştı.

Hochtief firmasından Yüksek Mühendis Otto Kotthaus şantiyede inşaat projesi ve iş hakkında izahat verdi. Hochtief Firması, her iki uçta girişlerdeki, başlangıçtan ana kolonlara kadar bütün kolonların betonlanması ve teçhizatlandırılması işini yüklenmiştir. Bu toplam iş hacminin %20 sine tekabül ediyor.

Yapı gayet tabii depreme karşı dayanıklı olmak zorundaydı. Deprem sahalarındaki 8° ye göre inşaat düşünülmüştü. Temelde bazı zorluklarla karşılaşıldı. Tabii bu elde olmayan şeyler süreyi de uzatıyordu. Mesela ayak probleminde 2 ay fazladan uğraşıldı. 2 ay sonunda kış geldi. Kış dolayısıyla da bazı güçlükler yaşandı.

Dönemin bir mimarlık mecmuasında köprü yapılırken Yüksek Mühendis Kotthaus'a şöyle sorular sorulmuştur:

"Ne kadar işçi çalışıyor sorumuza Kotthaus şu cevabı verdi : Halen 240 kişiyiz. Bunlardan on biri Alman mühendisi ve 2 de Türk mühendisi ki, hepsi daha önce Hochtief Firmasında çalışmışlardır. Kotthaus devam ederek: Bayındırlık Bakanlığı Asya tarafındaki yolları tamamlamak için çok mükemmel ve çabuk çalışıyor. Avrupa tarafı yolları için ise halen ihale safhasında. 1973 bizim köprüyü bitirme tarihimiz, çeşitli güçlüklere rağmen köprüyü zamanında bitireceğimizi umuyoruz. "

Aynı mecmua, yapım hakkında bazı teknik ve istatiksel bilgileri şu şekilde sıralanmıştır.:

Köprü Hakkında Bilgiler :
Köprü alanı 52.000 metre kare
Toplam uzunluğu 1.560 m.
Serbest orta açıklık 1.074 m.
Gecis yüksekliği (gemiler için) 64 m.
.Köprü kuleleri (Pylon) 165 m.
(Pylon) ların (ana ayaklarının)
kazı derinliği — 16.5 m.
Demirli beton takriben 5500 metre küp
Kablo 6.000 ton
Çelik 16.500 ton
Üst yapının eni 33.40 m.
Her istikamette (3,5 m.lik) 3 gidiş yolu ve
(2,5 m.lik) yaya ve bisiklet yolu
Taşıyıcı çelik halat kesiti (2190)-2050 cm kare
Çelik halat çapı (60) - 58 cm.
Köprü üstünde çelik gidiş yolu üzerine asfalt kaplama yapılacaktır.

Çalışmalardan Kareler:

Ortaköy Kulesi  dikiliyor.- 2 Eylül 1971

Mart 1970’de Ortaköy ayaklarının kazısı başladı. Hemen ardından da Beylerbeyi ayaklarının kazısı başladı.

Beylerbeyi kulesi yükseliyorken. 30 Kasım 1971

Mayıs 1971’de Ortaköy çelik kulelerinin montajına başlandı. Beylerbeyi kulelerinin montajına ise Temmuz 1971’de başlandı. 1972’nin Ocak ayında her iki çelik kule de yükseldi.

Kablo çekimi 15 Temmuz 1972

Kuleler tamamlanınca Ortaköy’den Beylerbeyi’ne kadar denizin yüzeyine, birbirine paralel; 2 adet kılavuz halat serildi ve bunlar kulelerden aynı anda çekilerek, ilk birleşim sağlandı (Ocak 1972).

Ardından, tellerin gerilim ve büküm işlemleri 10 Haziran 1972’de başladı ve köprünün açılışına kadar sürdü. İtalya ve İngiltere’de hazırlanan, içi boş kutular şeklindeki 60 adet tabliyeyi oluşturacak olan paneller, demonte vaziyette deniz yoluyla getirilerek, Göksu birleştirme şantiyesine bırakıldı ve burada montajları yapılmaya başlandı.

Tabliyelerin montaj işlemi devam ediyor. 25 Aralık 1972

26 Mart 1973’de son tabliye de montajlandı. Ardından 60 adet tabliye birbirine kaynaklandı. Böylece, ilk kez yürüyerek Asya’dan Avrupa’ya geçildi.

Yaklaşım viyadüğünün montaj çalışmaları. 5 Şubat 1973

Yaklaşım viyadüklerine ait çelik elemanlarının tamamlanmasını müteakip, tabliyesinin
betonlanmasına geçilmiştir.

Nisan 1973'de betonlama işlemleri başladı.

Nisan 1973’de kauçuk alaşımlı çift kat asfaltının dökümüne başlandı. 1 Haziran 1973’de asfalt döküm işlemi tamamlandı.

Ve köprü açılıyor... 30 Ekim 1973

Nihayete eren inşaat tamı tamına 3 yıl sürmüştü. Cumhuriyetin 50. senesi olan 30 Ekim 1973 yılında resmi bir tören ile açılmıştır.

Açıldığı gün resmi geçitler olmuş, bunun yanı sıra on binlerce kişi iki kıtaya ilk defa yürümek suretinden köprüyü baştan başa katetmiştir. Açılıştan dolayı araç yolundan yayaların da geçmesine izin verilmiştir. Bu yoğun yaya trafiğinden dolayı köprü sallanmaya başlamış, bunun üzerine yetkililer yaya geçişini o gün için durdurma kararı almıştır.

Köprüden ilk gün 28.126 motorlu araç geçmiştir. Köprüden yayalara (iki kenardaki yaya yollarından geçmeleri şartıyla) geçiş; 2 Mayıs 1974’de verildi(geçiş ücreti 1 lira). Köprünün kulelerinin dördünde de yayaları yukarıya taşıyan dev asansörler mevcuttu ve yayalar bunları kullanarak köprüye çıkarlar, yürüyerek karşıya geçince de, yine buradaki kulelerin asansörlerini kullanarak aşağıya inerlerdi. Ancak köprüden aşağıya atlayanların sayısının artması yüzünden birkaç yıl sonra yayalara yasak geldi ve bundan böyle köprü, günümüze kadar yaya özürlü olarak hizmetine devam etti.

Dönemin dergilerinden "Hayat Tarih Mecmuası"nda köprünün açılmasından bir ay sonraki fotoğrafı. (Ekim 1973 sayı: 9-10 50. yıl özel sayısı)

72 yılına ait bir kare. Eski şehirden bir siluet.

2012 yılından bir kare. Pür konutlaşan İstanbul.